City Deal (in verkenning) over hoe je AI kan inzetten als antwoord op maatschappelijke opgaven in de leefbare stad

Lees hier over het proces (en de concept dealtekst).

In de City Deal over AI spreken de deelnemende overheden, kennisinstellingen, maatschappelijke organisaties en bedrijven af een interbestuurlijke én publiek-private samenwerking op te zetten die zich richt op het verantwoord en effectief inzetten van AI voor maatschappelijke opgaven die samenhangen met de leefbaarheid van steden en dorpen.

Partijen willen samen leren, ontwikkelen, toepassen en borgen. Dat doen ze via een gedeelde structuur van een AI-Atelier, een Kennisnetwerk en concrete Projecten. Zij doen dit met inachtneming van de publieke waarden veiligheid; rechtvaardigheid; welzijn en autonomie; duurzaamheid en welvaart; lokale identiteit.
Door elkaars expertise te benutten, fouten en successen te delen en samen te investeren in kennis en capaciteit en te leren van ervaringen in binnen- en buitenland, bouwen de Partijen aan een wendbare en toekomstbestendige publieke sector die AI inzet met oog voor mens, samenleving en democratische waarden

Waar gaat het over? – De maatschappelijke vraag
Twee van de drie Nederlanders – zo’n 12 miljoen mensen – wonen in een stedelijke omgeving. Dat aantal zal de komende jaren alleen maar toenemen, door bevolkingsgroei én een sterkere concentratie in steden. Overheden staan samen met publieke en maatschappelijke partners voor de ingewikkelde opgave om die groei op te vangen én tegelijkertijd een prettige leefomgeving te bieden waar mensen veilig en gezond kunnen wonen en werken.
Die opgave zit vol tegenstellingen. Want die enorme woningbouwopgave, die zoveel mogelijk binnenstedelijk moet worden opgelost, zet de leefbaarheid en mobiliteit in de stad onder druk. Als die woningbouw al van de grond komt, want stikstof en netcongestie zorgen voor forse vertraging.
En zo zijn er meer conflicten. De energietransitie vraagt om versnelling, maar die botst met ruimtegebrek, draagvlak en uitvoeringscapaciteit. Klimaatadaptatie is noodzakelijk, maar nog niet structureel geborgd in beleid en uitvoering. En dat lijkt nog maar het begin. Zaken die lang als vanzelfsprekend werden geacht zoals altijd voldoende drinkwater of droge voeten, zijn dat niet meer per se. En op sociaal gebied is de stad al lang niet meer de emancipatiemachine die ze ooit was. De kloof tussen arm en rijk groeit juist en kan de aanleiding zijn tot conflicten. Zeker nu de inhoud van werk door de huidige digitale transitie snel verandert. Voor veel mkb’ers is het ingewikkeld om de goede keuzes te maken. Hoe maak je als bedrijf optimaal gebruik van de kansen van AI? En hoe hou je als stad een bloeiend mkb in stand?
Bij het oplossen van al die opgaven is een goed contact met inwoners en ondernemers noodzakelijk. Maar de overheid heeft juist steeds meer moeite om een goed contact te onderhouden met de mensen in het land. Zij ervaren de dienstverlening van de overheid vaak als afstandelijk, ontoegankelijk, onnodig complex en bureaucratisch. Daarbovenop zijn er grote personeelstekorten in vrijwel elk domein. Die personeelstekorten spelen niet alleen binnen de overheid, maar ook in sectoren als de zorg, het onderwijs en de bouw.

AI als kans
AI biedt kansen om deze opgaven aan te pakken: er is steeds meer data beschikbaar en deze kan met behulp van AI-systemen geanalyseerd worden om inzicht te krijgen in het functioneren van een gemeente. Dit stelt overheden in staat om betere beslissingen te nemen en beleid, besluitvorming en uitvoering te verbeteren. Maar gemeenten, en andere organisaties, die aan de slag willen met AI, lopen aan tegen een gebrek aan kennis en capaciteit om grote doorbraken met AI binnen hun organisatie te bereiken. Om de kansen van AI optimaal te benutten, moeten functieprofielen worden herschreven en medewerkers worden bijgeschoold. Een enorme opgave voor de HRM-afdelingen van niet alleen gemeenten, maar alle organisaties.
Ook vinden Partijen het vaak lastig om AI concreet te maken. Hoe vertaal je deze grote technologische verandering in de dagelijkse praktijk? Hoe geef je AI handen en voeten?
In deze City Deal worden de krachten van de deelnemende overheden gebundeld, kennisinstellingen, maatschappelijke organisaties, ecosystemen en bedrijven voor de bestaande kennis en expertise bij elkaar te brengen en te combineren. Door deze samenwerking wordt er efficiënt gebruik gemaakt van kennis en capaciteit om een zo groot mogelijke impact en samenhang te realiseren.
Om deze kansen verantwoord te benutten, hanteren de Partijen in deze City Deal de volgende randvoorwaarden: AI wordt op een veilige manier toegepast. Partijen zetten zich in voor veilige ontwikkeling en gebruik van AI-systemen. AI wordt op een rechtvaardige wijze ontwikkeld en toegepast. Dit betekent dat bestaande wet- en regelgeving wordt gerecepteerd bij het ontwikkelen en toepassen van AI. Partijen onderschrijven de waarden als non-discriminatie, transparantie en kansengelijkheid. AI dient altijd het menselijke welzijn en draagt bij aan een duurzame toekomst en welvaart. Hierbij zetten Partijen zich in om waar mogelijk AI op een duurzame wijze te ontwikkelen. De menselijke autonomie wordt geborgd bij het ontwikkelen en toepassen van AI-systemen. Partijen zorgen voor mensgerichte AI en zorgen ervoor dat de mens zijn autonomie en controle behoudt. Tot slot geldt dat AI moet worden gevoed met lokale data en dat de interpretatie van die data voldoende ruimte moet houden voor de uniciteit van gemeenten. Een stad is meer dan een dataset. Rekeninghouden met genius loci voorkomt eenheidsworst.
Het is daarbij ook belangrijk dat bij het ontwikkelen van de technologie gegarandeerd kan worden dat toekomstbestendige en robuuste systemen (onafhankelijk en soeverein) worden ontwikkeld, die generiek inzetbaar zijn binnen de publieke sector, ook wanneer het ICT landschap in de toekomst verandert.
Tenslotte is het belangrijk dat wordt aangesloten op maatschappelijke, technologische, ethische, politieke en juridische ontwikkelingen elders in de Europese Unie, daarvan te leren en de geleerde lessen ook actief te delen met Europese partners.

De gezamenlijke belofte
In deze City Deal leren de deelnemende overheden, kennisinstellingen, maatschappelijke organisaties, ecosystemen en bedrijven op een verantwoorde en effectieve manier AI inzetten om maatschappelijke opgaven op te lossen die samenhangen met het leefbaar houden van onze regio’s steden en dorpen. Dat doen we met behoud van de publieke waarden Veiligheid; Rechtvaardigheid; Welzijn en autonomie; Duurzaamheid en welvaart; Lokale identiteit.
Maar meer nog leren ze wat dat voor hen zelf betekent. Hoe ze hier zelf wendbaar in kunnen opereren, wat ze daarvoor moeten veranderen, wie ze daarbij nodig hebben en hoe ze hun organisatie op een gezonde manier het volgende decennium in kunnen loodsen.
Dat is een gedeelde opgave en daarom pakken we die samen op, zodat we kunnen leren van elkaar.

City Deal: leren, innoveren en implementeren
Met Agenda Stad hebben gemeenten, rijksoverheid en andere overheden met maatschappelijke partners en het bedrijvenleven zich sinds 2015 samen gecommitteerd aan het bevorderen van innovatie, leefbaarheid en economische groei in het Nederlandse en Europese stedennetwerk. Dit wordt onder andere gedaan door het sluiten van City Deals rond concrete, stedelijke transitie- en beheeropgaven.

In een City Deal werken ambitieuze partijen uit gemeenten, publiek en privaat, samen met overheden aan nieuwe oplossingen, waarbij bestaande praktijken, processen en financieringsmodellen tegen het licht gehouden worden. Het is een bijzondere interbestuurlijke samenwerking tussen verschillende partijen die door middel van innovatie en experimenteren tot oplossingen voor deze opgaven probeert te komen.

In de City Deal over AI committeren de ondertekenende Partijen zich tot het realiseren van een interbestuurlijke en publiek-private samenwerking waarin overheden, kennisinstellingen, maatschappelijke organisaties en bedrijven gezamenlijk leren hoe zij op een verantwoorde en effectieve manier AI kunnen inzetten voor het oplossen van maatschappelijke opgaven die samenhangen met de leefbaarheid van steden en dorpen.

Opbouw: Kennisnetwerk + AI-Atelier + Projectgroepen
De City Deal is opgebouwd uit drie onderdelen: het AI-Atelier, het Kennisnetwerk en de Projecten. De onderdelen hebben ieder hun eigen functie en vormen zo samen een samenhangend ecosysteem dat leren, innoveren en implementeren met elkaar verbindt. Centraal staat hierbij het AI-Atelier: de gezamenlijke werkplaats voor de deelnemende overheden, kennisinstellingen, maatschappelijke organisaties, ecosystemen en bedrijven. Voor elk van deze onderdelen wordt Jaarplan geschreven waarin de activiteiten voor het lopende jaar worden vastgelegd. Elke Partij kan een rol spelen in elk van de onderdelen.

AI-Atelier
In het AI-Atelier werken procesprofessionals van de deelnemende Partijen samen aan procesinnovatie die voortkomt uit de komst van AI. Ze richten zich daarbij op procesvragen waar elke Partij in de praktijk mee te maken heeft – inhoudelijk, technologisch én organisatorisch. Voor de Partijen ontstaat zo een unieke, gezamenlijke werkplaats waarin ze samen toegepaste kennis over AI ontwikkelen.

Kennisnetwerk
In het Kennisnetwerk delen Partijen ervaringen, inzichten en dilemma’s rond AI. Het Kennisnetwerk vormt de inhoudelijke en normatieve onderbouwing van de City Deal en heeft als doel het bevorderen van kennis en begrip over AI onder medewerkers en bestuurders van de deelnemende Partijen. Het Kennisnetwerk draagt bij aan gezamenlijke afspraken, kennisdeling en een gedeeld begrip van AI-toepassingen en -principes.

Projectgroepen
De Projecten binnen de City Deal zijn gericht op het ontwikkelen en toepassen van AI-oplossingen voor maatschappelijke opgaven die samenhangen met het leefbaar houden van onze steden en dorpen. De vragen die daarbij centraal staan, komen voort uit het AI-Atelier en worden gezamenlijk opgepakt door deelnemende Partijen. In de Projecten wordt praktijkkennis getoetst aan de ontwerpprincipes en voorwaarden van de City Deal. Zo ontstaan concrete toepassingen én wordt tegelijkertijd gebouwd aan duurzame borging, toetsing en verdere ontwikkeling van AI in de publieke ruimte.

Borging via relevante netwerken
De kennis en producten die we ontwikkelen borgen we via relevante netwerken zoals het Platorm Ai en Overheid en het DMI-ecosysteem. We betrekken deze borgingslocaties zo snel mogelijk het ontwikkelproces.

Planning
De voorlopige planning voor de verkenningsfase van de City Deal ziet er als volgt uit (wijzigingen voorbehouden)
>> januari en februari 2025 – Opstellen visiedocument
>> februari – juni– Stakeholders betrekken en inhoud City Deal vormgeven (inhoudelijk en procesmatig)
>> juni – Bestuurlijke besluitvorming bij partners
>> half september – Ondertekenen City Deal

Klik hier voor een gedetailleerde planning.

Verkenningsbijeenkomsten
Deze City Deal ontwikkelen we samen met partners. Daartoe organiseren we de komende maanden verkenningsbijeenkomsten. Dat doen we op 4 maart ’s middags in Amersfoort; 2 april ’s middags in Den Haag; 29 april ’s middags online; 13 mei ’s ochtends online en 5 juni ’s middags in Den Haag. Wil je daaraan meedoen, neem dan even contact met ons op.

Initiatiefnemers
Zoals elke City Deal valt ook deze City Deal onder het programma Agenda Stad. In de uitvoering wordt samengewerkt met ELBA\REC, Bredata en Starling Associates. Tijdens de kwartiermakersfase worden ook de rollen van de initiatiefnemers verder omschreven.

Gezocht: partners
>> We zoeken partners die mee willen doen aan de City Deal.
>> Er is ruimte voor maximaal 15 tot 20 deelnemende gemeenten, zodat er een groep ontstaan die elkaar kent en samen werkt aan de vraag hoe je Ai kan zetten om maatschappelijke opgaven op te lossen.
>> Ook zoeken we andere overheden, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties die willen aanhaken.
>> En bedrijven die in deze nieuwe City Deal willen leren, innoveren en experimenteren.

Gevraagde partnerbijdrage
Partners dragen bij in tijd en via een financiële bijdrage. De jaarlijkse bijdrage bedraagt 30.000 euro voor ministeries; 20.000 euro voor provincies; 10.000 euro voor 100.000+ gemeenten, bedrijven en zbo’s; 5.000 euro voor gemeenten met minder dan 100.000 inwoners. Genoemde bedragen zijn exclusief btw. Deze partnerbijdrage wordt ingezet voor het Kennisnetwerk. De ontwikkelgroepen kunnen zelf aanvullende financiering organiseren.

Contact
Als je interesse hebt om partner te worden van deze nieuwe City Deal, stuur dan een mailtje naar Jan-Willem Wesselink van ELBA\REC (via j.wesselink@elba-rec.nl) of bel naar +31338700100 en vraag naar Jan-Willem.

Lees bovenstaande opzet voor de City Deal ook in pdf
Click here to read in English