Als je op je fietsje naar het je werk rijdt, op zondag in het voetbalstadion ziet hoe de Eagles weer een wedstrijd winnen, of op een zomerse avond een terrasje pakt, dan merk je het niet zo. Maar Nederlandse steden zijn complexe systemen, die bovendien aan de grenzen van hun groei zitten. En ook nog eens een keer een update nodig hebben. En die update moet antwoord geven op de grote opgaven in ons land. Er is in Nederland sprake van woningnood; we werken aan klimaatverandering energietransitie; ervaren mobiliteitsdruk; we willen een circulaire economie; er is een stikstofprobleem en tegelijkertijd staan de bestaanszekerheid en betaalbaarheid onder druk en willen we leven in een inclusieve, kansengelijke samenleving.
Het is nu al lastig om die opgaven aan te pakken en wordt nog veel lastiger. Want voor elke vierkante meter in Nederlandse steden zijn er wetten, regels, belangen en belanghebbenden. Daar een goede afweging in te maken, wordt steeds lastiger. Niet voor niets duren planningsprocessen steeds langer. Het is domweg niet meer te overzien wat ergens wel of niet mag. En het wordt nog complexer omdat Nederlanders steeds minder in hun achtertuin of voor hun voortuin accepteren
Maar wat als we Ai inzetten om die kluwen te ontwarren? Als we ruimtelijke wetgeving, het geldende omgevingsplan, de omgevingsvisie laden in een Ai? En wat als we het leren hoe een gemeente plannen maakt? Als we daar vervolgens de mening van de inwoners aan toe voegen door een zogenaamde synthetische bevolking te maken (klinkt enger dan het is)? Dan hebben we een planologische assistent die door de bomen wel het bos ziet. Dan kunnen we daar het planologische proces mee vereenvoudigen. En daar blijft het niet bij. De volgende stap is dat we wijken met elkaar verbinden om, als een neuraal netwerk, te leren wat het is om een goede wijk te zijn. Waarbij we ‘goed’ en ‘wijk’ uiteraard moeten definiëren. Zo leren steden van elkaar in een steeds complexere wereld.
Maar is dat stedebouw? Bouw je op die manier aan plekken waar mensen willen samenleven of optimaliseer je verkeerskundige modellen? Want de stad is meer dan het systeem. De stad is een verzameling mensen die het fijn vinden om bij elkaar te wonen. De stad is op je fiets naar je werk, op zondag naar de Eagles en ’s avonds naar het terras. Paul Strijp, strateeg in Noord-Holland, wees me op een uitspraak van Richard Sennet: ‘Het moet de inwoners van metropoolregio’s allemaal niet te makkelijk worden gemaakt, zij zijn vooral gebaat bij complexiteit en ambiguïteit.’ Dat deed denken aan het fragment uit WALL•E. waarin stadsbewoners als baby’s door de stad worden gereden. Sennet heeft gelijk. Als het het ons te gemakkelijk wordt gemaakt, worden we lui. Dan wordt de stad geen verzameling mensen, maar een verzameling bubbels van gelijkgestemden. Ontzorgd worden kinkt fijn, maar is als een kind dat niet zindelijk wordt: uiteindelijk stinkt het.
En dus moet beide. Ai kan er voor zorgen dat systemen blijven functioneren en planologen maken van die systeemwerkelijkheid stedebouw en zo ontstaan leefbare steden.
Jan-Willem Wesselink – programmamanager
