Dit is een doorgeplaatst opiniestuk geschreven door Jan-Willem Wesselink in De Telegraaf van vrijdag 14 maart 2025. Geabonneerden lezen hier het stuk in De Telegraaf.
Artificial Intelligence (AI) gaat bij het inrichten van steden, dorpen en wijken een belangrijke rol spelen. Dat is mooi, maar alleen als het onze leefomgeving ook beter maakt, vindt Jan-Willem Wesselink. „AI kan dat alleen als we het democratisch borgen, eerlijk inzetten, zelf blijven denken en de lokale cultuur koesteren.”
Nederlandse steden zijn complexe systemen die niet alleen aan de grenzen van hun groei zitten, maar ook een grote opgaven moeten oplossen, zoals de woningnood, klimaatverandering en energietransitie. Dat gaat niet vanzelf. Voor elke vierkante meter in Nederlandse steden zijn er wetten, regels, belangen en belanghebbenden.
Er zijn ook nieuwe kansen. Er wordt steeds meer data verzameld en die data wordt ook steeds beter ontsloten. Hierdoor weten we steeds meer over onze steden. Deze data kunnen we met behulp van AI-systemen inzetten om inzicht te krijgen in het functioneren van de stad en zo kunnen we betere planologische beslissingen nemen. We kunnen AI inzetten in beleidsvorming, besluitvorming en uitvoering. Met AI krijgen we inzicht in verkeersdrukte, -routes en -knelpunten. En generatieve AI kan worden ingezet voor het ontwerpen van steden en gebouwen vanuit scenario’s die bijvoorbeeld rekening houden met milieufactoren, bevolkingsdichtheid en infrastructuurbehoeften.
Vier randvoorwaarden
Maar deze kansen kunnen we alleen optimaal benutten als we ook rekening houden met vier randvoorwaarden die gaan over democratie, eerlijkheid, autonomie en behoud van lokale identiteit.
Allereerst, werk met AI-modellen die democratisch geborgd zijn. AI is niet de waarheid. Het zijn modellen en het werkt, in het geval van generatieve AI, met kansberekeningen. AI-modellen zijn daarbij altijd geprogrammeerd door mensen. De manier waarop zij programmeren én hoe die groep is samengesteld, bepalen de uitkomsten van het model.
Big tech
Het borgen van de democratie is niet alleen een principiële, maar ook een technische en juridische vraag. Waar, op welke servers, in welk land, onder welk recht, draaien onze AI-modellen? Waar staat de data? Waar staan de uitkomsten? Wie mag daarbij? Wie kan het beïnvloeden? Het eerlijke antwoord is dat onze digitale soevereiniteit grotendeels in handen ligt van Amerikaanse big tech. Dat moet anders. Het is niet voldoende dat er wetten zijn die dit verbieden. Europa moet sneller investeren in eigen AI-infrastructuur, anders blijven we structureel afhankelijk van de VS.
Een tweede randvoorwaarde is eerlijkheid. Een van de grootste bedreigingen van AI is namelijk toenemende ongelijkheid. AI-technologie kan banen vervangen, waardoor werkloosheid ontstaat en de kloof tussen rijk en arm groter wordt. Vooral specialistische beroepen lopen risico, omdat AI sommige taken efficiënter kan uitvoeren. Op mondiaal niveau dreigt eenzelfde ongelijkheid: rijke landen hebben toegang tot AI-oplossingen, terwijl armere landen achterblijven. Om deze negatieve effecten te minimaliseren, moeten AI-modellen worden ontwikkeld op basis van ethiek, transparantie en duurzaamheid.
Autonome professionals
In de derde plaats moet de kernbeslissing bij de professional blijven. Net zoals scheidsrechters leerden omgaan met de VAR, moeten wij leren omgaan met AI: inzetten waar het echt nodig is, maar niet als vervanging van ons eigen denkwerk. Alleen zo blijven we autonome professionals.
De vierde randvoorwaarde: draag zorg voor de verschillen. Steden en dorpen beginnen erg op elkaar te lijken, met dezelfde functies, sociale structuren, technologie en bouw, terwijl eigenheid juist de kracht van de stad is. Als AI-modellen geen rekening houden met de lokale cultuur, krijgen we inwisselbare steden en gaan steden op elkaar lijken.
AI is een krachtig hulpmiddel, maar de regie moet bij ons blijven.
Jan-Willem Wesselink is programmamanager Slimme Stad en AI bij ELBA\REC
De 4 randvoorwaarden zijn verder uitgewerkt in deze blogs:
>> Werk met Ai-modellen die democratisch geborgd zijn
>> Wees eerlijk
>> Blijf de baas, blijf autonoom denken
